Wykaz podobozów Groß-Rosen
Wygląd
Podobozy KL Groß-Rosen
[edytuj | edytuj kod]Podobozy pracy przymusowej
[edytuj | edytuj kod]Wobec szczątkowego zachowania archiwów SS dotyczących Groß-Rosen, krótkiego czasu funkcjonowania niektórych komand zewnętrznych, oraz burzliwego czasu ich istnienia przy zbliżającym się froncie wschodnim, trudno jest stworzyć jednoznaczną listę podobozów Groß-Rosen. Listy publikowane w pracach naukowych różnią się w niektórych aspektach[1], w ostatnich latach odkryto również nowe jednostki administracyjne SS wchodzące w skład Groß-Rosen, m.in. na terenie byłej Niemieckiej Republiki Demokratycznej.
Lp. | Nazwa obozu | Współczesna miejscowość | Czas istnienia | Przeznaczenie i uwagi | Liczba więźniów | Najemca |
---|---|---|---|---|---|---|
1. | AL Aslau | Osła | Produkcja myśliwców nocnych Focke-Wulf Ta 154 | |||
2. | AL Bad Charlottenbrunn | Jedlina-Zdrój | Podobóz męski. Różne prace na rzecz kierownictwa robót podziemnych, które miało tu swoją siedzibę[2]. | |||
3. | AL Bad Warmbrunn | Cieplice Śląskie | 1944 | Prace w fabrykach w rejonie Cieplic i Piechowic | poniżej 1000 osób | „Dorris-Fuller Bad Warmbrunn”[3] |
4. | AL Bad Salzbrunn | Szczawno-Zdrój | ||||
5. | AL Bautzen | Budziszyn (RFN) | 1 X 1944 – 19/30 IV 1945 | Praca w fabryce | 1000-1500 (Polacy i Żydzi) | Waggon- und Maschinenfabrik (WUMAG) vorm. Busch Bautzen |
6. | AL Bernsdorf | Bernartice (powiat Trutnov) | ||||
7. | AL Bernsdorf Friedeberg | |||||
8. | AL Birnbäumel | Gruszeczka | ||||
9. | AL. Bolkenhain | Bolków | sierpień 1944 – luty 1945 | Przemysł lotniczy | 500-1500 osób, głównie Żydzi | Vereinigte Deutsche Metallwerke (VDM) |
10. | AL Breslau I | Wrocław | ||||
11. | AL Breslau II | Wrocław | ||||
12. | AL Breslau-Hundsfeld | Wrocław Psie Pole | ||||
13. | AL Breslau-Lissa | Wrocław-Leśnica | od lata 1942[2] | Pierwszy podobóz. | ||
14. | AL Brieg-Pampitz | Pępice, obecnie Skarbimierz-Osiedle | od 1939, jako filia KZ: 7 VIII 1944 – 23-25 I 1945 | Budowa lotniska | Około 1000 | |
15. | AL Brünnlitz | Brněnec k. Svitav | ||||
16. | AL Buchwald-Hohenwiese | Bukowiec | ||||
17. | AL Bunzlau I | Bolesławiec | 1941 (w ramach Groß-Rosen od V 1944) – 1945 | Przemysł zbrojeniowy | Stan dzienny: 1000-1200. Przede wszystkim Żydzi, również Polacy i Rosjanie. | Holzbau Hubert Land i inne spółki |
18. | AL Bunzlau II | Bolesławiec | Jesień 1944 – II 1945 | Przemysł lotniczy | 500-600 osób (2/3 Polacy, 1/3 Sowieci) | Fahrzeug und Motorenwerke |
19. | AL Christianstadt | Krzystkowice | Kombinat chemiczny Materiały wybuchowe | Alfred Nobel Dynamit Aktien-Gesellschaft / IG Farben | ||
20. | AL Dyhernfurth I[4] | Brzeg Dolny | fabryka chemiczna (produkcja gazów bojowych, m.in. tabunu i sarinu) | ok. 450 osób na terenie samej fabryki | Anorgana GmbH | |
21. | AL Dyhernfurth II, lager Elfenheim[5] | Brzeg Dolny | przed 10 IX 1944 – 24 I 1945 | fabryka chemiczna (produkcja gazów bojowych, m.in. tabunu i sarinu) | ok. 3000 osób głównie Polacy, Rosjanie | Anorgana GmbH |
23. | AL Faulbrück | Mościsko | 9 IV 1944 – I 1945 | Wcześniej samodzielny męski obóz pracy dla więźniów pochodzenia żydowskiego. 9 IV 1944 włączony do Groß-Rosen. Więźniowie wykonywali prace budowlane[2]. | ||
24. | AL Freiburg | Świebodzice | 9 VI 1944 – I 1945[2] | Podobóz. Praca w zakładach przemysłu precyzyjnego[2]. | Około 200[2]. | |
25. | AL Friedland | Mieroszów | 8 IX 1944 – 8 V 1945[2] | Podobóz męski. Praca w zakładach przemysłowych[2]. | Kilkuset więźniów[2]. | VDM, Fritz Schubert[2] |
26. | AL Fünfteichen | Miłoszyce | 1 XII 1943 – 21 I 1945 | Budowa fabryki i produkcja zbrojeniowa | ok. 6000 więźniów (Polacy, Czesi, Żydzi, Francuzi) | Friedrich Krupp AG |
27. | AL Gabersdorf | Trutnov Libeč | ||||
28. | AL Gablonz (Reinowitz) | Rýnovice część. Jabłońca n. Nysą | ||||
29. | AL Gassen | Jasień | Produkcja części lotniczych Foker-Wolf | ok. 700 osób | ||
30. | AL. Gebhardsdorf | Giebułtów | ||||
31. | AL Gellenau | Jeleniów | 2 III 1943 – 31 III 1945[2] | Podobóz kobiecy, później męski[2]. | Roboty związane z budową tuneli[2]. | Christian Dierig AG[2] |
32. | AL Geppersdorf | Milęcice | I 1945 – 9 maja 1945 | więźniowie z marszu śmierci z KL Auschwitz[6] | ok. 400 osób | |
33. | AL Görlitz, Biesnitzer Grund | Görlitz | Podbóz żeński: 1 IX 1944 – 8 V 1945; podobóz męski: 8 VIII 1944 – 8 V 1945 | Komanda robocze w fabryce wagonów, broni przy budowie dróg i okopów | 1500-1630 (Żydówki i Żydzi) | Waggon-und Maschinenbau AG (WuMag) |
34. | AL Grafenort | Gorzanów | jesień 1944 – 8 V 1945[2] | Podobóz męski i kobiecy. Kopanie rowów obronnych[2]. | Około 100 więźniów i 200 więźniarek | |
35. | AL Gräben | Strzegom Grabina | ||||
36. | AL Gräflich Röhsdorf | Skarbków cz. Mirska | ||||
37. | AL Großkoschen | Großkoschen w Senftenberg (RFN) | 1 X 1944 – 31 III 1945 | Praca w fabryce. | 1500-2500 (Polacy, Rosjanie) | Deutsche Aluminiumwerke |
38. | AL Grulich | Králíky | ||||
39. | AL Gruschwitz | Krauschwitz | ||||
40. | AL Grünberg I | Zielona Góra | ||||
41. | AL Grünberg II | Zielona Góra | ||||
42. | AL Guben | Gubin | ||||
43. | AL Halbau | Iłowa | ||||
44. | AL Halbstadt | Meziměstí | ||||
45. | AL Hartmannsdorf[7] | Miłoszów | 20 IV 1944 – 1945 | |||
46. | AL Hausdorf | Jugowice | od połowy 1944[2] | Męski oddział roboczy. Prace przy budowie tuneli[2]. | ||
47. | AL Hirschberg | Jelenia Góra | Druga połowa 1943 | Prace na rzecz firmy „Prix – Werke”. po wojnie zakłady włókien sztucznych „Celwiskoza” | Po przybyciu transportów ewakuacyjnych zimą 1944 blisko 2000 więźniów[3] | Prix – Werke |
48. | AL Hochweiler | Wierzchowice | ||||
49. | AL Kaltenbrunn | Studzienno | ? – V 1945[2] | Oddział roboczy[2]. | ||
50. | AL Kamenz[8] | Kamenz-Herrental[9] | 1 XI 1944 – 10 III 1945 | Praca w fabryce. | Około 1000, w tym 150 Żydów | Daimler Benz AG |
51. | AL Kittlitztreben | Trzebień | ||||
52. | AL Klein Radisch | Klein Radisch k. Klitten | do 23 I 1945 | Praca w rolnictwie. | ||
53. | AL Kleinschönau | Sieniawka | Obóz kobiecy 28 X 1944 – 30 III 1945; obóz męski: 27 I – 7 V 1945 | Fabryka produkcji samolotów Junkers | 1200–1500 (Polacy, Żydzi i Niemcy) | Zittwerke Junkers Flugzeugfabrik |
54. | AL Königszelt | Jaworzyna Śląska | ||||
55. | AL Kretschamberg | Karczmarka | ||||
56. | AL Kratzau | Chrastava | ||||
57. | AL Kratzau II | Chrastava | ||||
58. | AL Kunnerwitz | Kunnerwitz | Praca w rolnictwie | 25 osób | ||
59. | AL Kurzbach (Gruenthal) | Bukołowo | ||||
60. | AL Landeshut | Kamienna Góra | 16 VII 1944 – 8 V 1945 | obóz męski | więzniowie głównie wykonywali niewolniczą pracę na rzecz zakładów przemysłowych z terenu miasta i okolic, a także przy drążeniu tuneli i grot oraz przy budowie umocnień wojennych | |
61. | AL Langenbielau I (tzw. Sportschule) | Bielawa | 3 IX 1944 –?[2] | Podobóz męski. Praca w fabrykach[2]. | Ponad 1000, w większości Żydzi z Węgier[2]. | Christian Dierig AG |
62. | AL Langenbielau II | Bielawa | połowa 1944 – 8 V 1945[2] | Podobóz kobiecy na terenie fabryki. Praca w przemyśle[2]. | Kilkaset więźniarek pochodzenia żydowskiego[2]. | G.P. Flechtner[2] |
63. | AL Laskowitz | Laskowice Oławskie | 1942−1943 | Budowa fabryki zbrojeniowej Bertha Werke. | Około 1500 Żydów. | Friedrich Krupp AG |
64. | AL Lehmwasser | Glinica (Jedlina-Zdrój) | ||||
65. | AL Liebau | Lubawka | ||||
66. | AL Ludwigsdorf I | Ludwikowice Kłodzkie | 16 V 1944 – 8 V 1945[2] | Męski oddział roboczy. Praca w zakładach przemysłowych[2]. | Kilkuset więźniów pochodzenia żydowskiego[2]. | Dynamit AG, Rüstungswerk[2] |
67. | AL Ludwigsdorf II | Ludwikowice Kłodzkie | 23 VII 1944 – maj 1945[2] | Podobóz kobiecy. Praca w zakładach przemysłowych[2]. | Kilkaset więźniarek[2]. | Dynamit AG[2] |
68. | AL Mährisch Weisswasser | Bílá Voda | ||||
69. | AL Markstädt | Laskowice Oławskie | 1942−1943 | Budowa fabryki zbrojeniowej Bertha Werke | ok. 600 Żydów | Friedrich Krupp AG |
70. | AL Märzdorf | Marciszów | ||||
71. | AL Mittelsteine | Ścinawka Średnia | IV 1944 – 31 III 1945[2] | Podobóz kobiecy. Praca w przemyśle lotniczym[2]. | Kilkaset więźniarek[2]. | |
72. | AL Morchenstern | Smržovka | ||||
73. | AL Namslau | Namysłów | ||||
74. | AL Neiße | Nysa | ||||
75. | AL Neuhammer | Świętoszów | ||||
76. | AL Neusalz/Oder | Nowa Sól | VI 1944 – 01.01.1945 | Produkcja nici, uprawa i zbiór lnu, załadunek amunicji na samochody. | 900 Żydówek | Gruschwitz Textilwerke |
77. | AL Niederoderwitz | Niederoderwitz k. Żytawa | I 1945 – 12 II 1945 | |||
78. | AL Niesky Wiesengrund | Niesky (RFN) | 9 VI 1944 – 18 IV 1945 | Praca przymusowa w fabryce | 1000-1200 | Christoph&Unmack |
79. | AL Nimptsch | Niemcza | Działał krótko od I 1945[2] | Podobóz męski. | Około 200[2] | |
80. | AL Oberaltstadt | Trutnov Starè Město | ||||
81. | AL Ober Hohenelbe | Hořejší Vrchlabí | ||||
82. | AL Parschnitz I, II | Trutnov Pořičí | ||||
83. | AL Peterswaldau | Pieszyce | 1 VII 1944 – 8 V 1945 | Podobóz kobiecy podporządkowany AL Langenbielau I. Praca w zakładach przemysłowych[2]. | Kilkaset więźniarek[2]. | Ferdynand Hasse, Ignatz Dichl[2] |
84. | AL Prausnitz | Prusice | ||||
85. | AL Pürschkau[10] | Przybyszów | ||||
86. | AL Rauscha | Ruszów | ||||
87. | AL Reichenau | Rychnov u Jablonce n. Nisou | ||||
88. | AL Reichenbach | Dzierżoniów | 1 III 1944 – 8 V 1945[2] | Rozbudowa fabryki sprzętu elektrycznego[2]. | Kilkudziesięciu[2]. | |
89. | AL Rennersdorf | Rennersdorf k. Löbau | 20 II – 8 III 1945 | Obóz przejściowy | Na potrzeby Niemiec | |
90. | AL Sackisch | Kudowa-Zdrój, Zakrze | VII 1944 – 8 V 1945[2] | Podobóz kobiecy. Praca w zakładach przemysłowych[2]. | Christian Dierig AG, Vereinigte Deutsche Metallwerke[2] | |
91. | AL Schatzlar | Žacléř | ||||
92. | AL Schertendorf | Przylep | październik 1944 – luty 1945[11] | Podobóz męski. Produkcja wagonów[11] | ok. 200 (Żydzi narodowości węgierskiej)[11] | Beuchelt & Co., Christ & Co[11]. |
93. | AL Schlesiersee I | Sława | lato 1944 – 20 I 1945 | Podobóz kobiecy. Praca przy kopaniu rowów przeciwczołgowych. | 2000 (Żydówki narodowości polskiej, czeskiej, słowackiej, węgierskiej, holenderskiej i belgijskiej) | |
94. | AL Schmiedeberg | Kowary | ||||
95. | AL Schweidnitz | Świdnica | 1 poł. 1944 – 25 I 1945[2] | Podobóz. Praca w zakładach metalowych[2]. | Kilkuset więźniów[2]. | |
96. | AL Spohla/Brandhofen | Brandhofen k. Hoyerswerda | 1 III – 21 IV 1945 | Obóz przejściowy. Kopanie okopów. | ||
97. | AL St. Georgenthal | Jiřetín pod Jedlovou | ||||
98. | AL Striegau | Strzegom | połowa 1944 – 1 II 1945[2] | Podobóz kobiecy. Praca w roszarni lnu[2]. | Flaschwerk Mittelschlesien GmbH[2] | |
99. | AL Treskau | Owińska | ||||
100. | AL Trautenau | Trutnov | ||||
101. | AL Waldenburg | Wałbrzych | 1 IX 1944 – 8 V 1945[2] | Męski podobóz[2]. | Kilkuset więźniów[2]. | |
102. | AL Wüstewaltersdorf | Walim | X 1944 – II 1945[2] | Męski oddział roboczy. Praca przy budowie tuneli[2]. | ||
103. | AL Weisswasser | Horneburg | 9 IV 1944 – 28 II 1945 | Kobieca grupa robocza w fabryce. | 5000 kobiet | Valvo Roehrenwerke |
104. | Wittichenau | Wittichenau | ||||
105. | AL Ziellerthal-Ermannsdorf | Mysłakowice | ||||
106. | AL Zittau | Zittau |
Obozy wchodzące w skład kompleksu „Riese” w Górach Sowich
[edytuj | edytuj kod]Lp. | Nazwa obozu | Współczesna miejscowość | Czas istnienia | Przeznaczenie | Liczba więźniów | Najemca |
---|---|---|---|---|---|---|
106. | AL Dörnhau | Kolce | 1 V 1944 – 8 V 1945[2] | Prace budowlane, mosty, drogi, torowiska, być może także praca w sztolni w Osówce. | Około 1500 greckich, węgierskich i polskich Żydów, według innych źródeł ok. 2500[2]. W początkach 1945 podobóz przejął chorych z Jedlinki i zaczął pełnić rolę szpitala obozowego dla innych podobozów[2]. | Arthur Becker-Tiefbay AG, Krause, Sager und Werner, Holzmann&Butzer. |
107. | AL Erlenbusch | Olszyniec | 1 VI 1944 – 4 V 1945[2] | Męski oddział roboczy. Przeładunek kolejowy, wykopy wodociągowe, utrzymywanie kolejki wąskotorowej. | Około 1500 więźniów: Polacy, Rosjanie, Żydzi z Polski i Węgier[2]. | |
108. | AL Falkenberg | Sokolec | 15 IV 1944 – 8 V 1945[2] | Męski oddział roboczy. Drążenie sztolni w górze Gontowa, budowa dróg i torowiska, prace naziemne i budowlane | Do 1500 osób, głównie Żydzi. | Hoffmanneswerke, Wayss und Freytag, Hoch und Thiefbau, Deutsche Hoch und Tiefbaugesellschaft, Seidennspinner, Urban, Dybno, Fix. |
109. | AL Eule | Sowina k. Sokolca | 1 V 1944 – 13 I 1945[2] | Męski oddział roboczy. Budowa tuneli i dróg[2]. | ||
110. | AL Fürstenstein | Wałbrzych – Książ | 28 X 1944 – 8 V 1945[2] | Męski oddział roboczy. Drążenie sztolni pod zamkiem, budowa dróg, budynków. | Ustalono 217 nazwisk, suma wielokrotnie większa. | Sänger und Laninger, Singer und Müller, Hegerfeld, Kemna und Co., Pischel. |
111. | AL Kaltwasser[2] | Zimna Woda | 1 VIII 1944 – 28 II 1945[2] | Męski oddział roboczy. Różne prace na rzecz kompleksu „Riese”. | Około 1000 osób, polscy Żydzi. | Fix, Sago&Werner, Lentz. |
112. | AL Lärche | Głuszyca, zbocze góry Soboń | 20 X 1944 – V 1945[2] | Podobóz męski. Drążenie sztolni, budowa dróg, wykopów pod fundamenty, budowa wodociągów w Głuszycy. | Około 1000? | Lingen[2] |
113. | AL Märzbachtal | Głuszyca, Dolina Marcowego Potoku Dużego (Grosser Maerz-Bach) | VIII 1944 – V 1945[2] | Podobóz męski. Prace naziemne i leśne, oraz sztolnie w górze Soboń (?) | Ponad 230 osób, może około 1200 (Żydzi węgierscy i polscy) | Weiden und Petersil[2] |
114. | AL Oberwüstegiersdorf[2] | Głuszyca Górna | 15 V 1944 – V 1945[2] | Męski oddział roboczy. Przeładunek na potrzeby konstrukcji, roboty kanalizacyjne, budowa dróg. | Przynajmniej 1283 więźniów, głównie Żydów | Lenz, Steinhage, Shcallhorn |
115. | AL Schotterwerk – Sauferwassergraben | Głuszyca Górna na zboczu góry Osówka, przy strumieniu Kłobia | 24 XI 1944 – 8 V 1945[2] | Męski oddział roboczy. Drążenie sztolni, prace naziemne i budowlane, instalacja wodociągowa, kolejka wąskotorowa („Riese”). | ||
116. | AL Tannhausen (+ Zentralrevier Tannhausen) | Jedlinka | IV/V 1944 – 8 V 1945 | Męski oddział roboczy. Prace rozładunkowe, magazynierskie i budowlane. Pełnił również funkcję szpitala obozowego przeniesionego później do Kolców[2]. | Około 1200 więźniów (nie licząc chorych z rewiru). | Websky, Hartmann & Wiesen AG |
117. | AL Wolfsberg | Walim/Jugowice, przy górze Włodarz | V 1944 – V 1945[2] | Podobóz męski. Prace naziemne, kanalizacyjne i budowlane w rejonie góry Włodarz | Wiele tysięcy osób, ustalono 2850 nazwisk | Lamm, Stohl&Butzer, Ackermann, Dübner, Vereinigte Deutsche Metallwerke, Klemma, Otto Weil, Gepard, Jank, Hotzo, Hutto, Tebe u. Bueer i ponad 20 innych firm. |
118. | AL Wüstegiersdorf I[2] | Głuszyca | koniec 1943 – 8 V 1945 | Podobóz męski. Głównie prace budowlane w górach Osówka, Soboń | Stan dzienny ok. 1000 osób | |
119. | AL Wüstegiersdorf II[2] | Głuszyca | 1944 – początek 1945 | Kobiecy oddział roboczy. Praca w zakładach zbrojeniowych. | Stan dzienny ok. 1000 osób | Friedrich Krupp AG |
120. | Waldlager Wüstewaltersdorf[2] | Głuszyca | V 1944? – II 1945 | Męski oddział roboczy, 3 grupy więźniów. Praca w lesie przy wywożeniu gruzu z podziemnych chodników[2]. | Około 1500 osób. |
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Dorota Sula, Filie KL Gross-Rosen; Wałbrzych 2001.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac ad ae af ag ah ai aj ak al am an ao ap aq ar as at au av aw ax ay az ba bb bc bd be bf bg bh bi bj bk bl bm bn bo bp bq br bs bt bu bv bw bx by bz ca cb cc cd ce cf Obozy hitlerowskie na ziemiach polskich 1939–1945, PWN, Warszawa 1979, s. 425 i nast.
- ↑ a b Lista podobozów Gross-Rosen. [dostęp 2018-03-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-03-08)].
- ↑ Byłem w Gross-Rosen i Dyhernfurth. Wspomnienia lekarza-więźnia. Wałbrzych 2013.
- ↑ Na podst. listu więźnia nr 15184 – St. Niewiadomskiego z Jasionnej, gm. Piątek.
- ↑ Aureliusz M. Pędziwol: Nieznany marsz śmierci. Deutsche Welle, 2021-01-29. [dostęp 2021-01-30]. (pol.).
- ↑ Janusz Skowroński, Dorota Sula, Arbeitslager Hartmannsdorf – zapomniana filia KL Gross-Rosen; Stankowice-Sucha 2016.
- ↑ Alfred Konieczny, Podobóz KL Gross-Rosen w Kamenz; Wałbrzych 2001.
- ↑ Das KZ-Außenlager Kamenz-Herrental 1944–1945. kamenz.de. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-12-02)].
- ↑ Według książki Abrahama Kajzera „Za drutami śmierci”, Wałbrzych, Muzeum Gross-Rosen, 2013, ISBN 978-83-89824-09-7 – Schlesiersee I.
- ↑ a b c d Grzegorz Biszczanik: Filia Gross-Rosen w Przylepie [Nieznana Zielona Góra]. wzielonej.pl, 2020-02-03. [dostęp 2021-11-18].
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Dorota Sula, Filie KL Gross-Rosen; Wałbrzych 2001
- Alfred Konieczny, Podobóz KL Gross-Rosen w Kamenz; Wałbrzych 2001
- Abraham Kajzer, Za drutami śmierci, Wyd. II, uzup.; Wałbrzych 2008 (więzień łódzkiego getta; więziony w kilku podobozach Gross-Rosen)
- Kazimierz Hałgas, Byłem w Gross-Rosen i Dyhernfurth. Wspomnienia lekarza-więźnia. Wałbrzych 2013
- Aleksandra Kobielec, AL Friedland – filia KL Gross-Rosen w Mieroszowie; Wałbrzych 2014
- Janusz Skowroński, Dorota Sula, Arbeitslager Hartmannsdorf – zapomniana filia KL Gross-Rosen; Stankowice-Sucha 2016